[Anonim]

LAİŞ, LEŞEM:
İsrail’in kuzey sınırının dışında bulunuyordu.
Dan halkının açıp oturduğu kent.
«Dan oğullarının sınırı kendilerine dar geldi; ve Dan oğulları çıktılar ve Leşem’le savaştılar onu alıp kılıçtan geçirdiler ve onu mülk edinip onda oturdular. Ataları Dan’ın adına göre Leşem’e Dan adını koydular» (Yeşu 19,47; Hakimler 18,27-31).

Adı Leşem ya da bazen Laiş biçimini alan kent bugünkü Lübnan’da kaynağından gelen Erden (Ürdün) ırmağının orta kolunun geçtiği Huleh ovasında bulunuyordu. Hermon dağının yakınlarında Sur kentinin doğusundaydı. Bugün «hakim tepesi» anlamındaki Tel el-Kadı adıyla tanınır.
Kentin kuruluşundan «yurt sürgüne götürüldüğü güne kadar» diktikleri oyma puta taptılar (Hakimler 18,30-31).

LAKİŞ:
Yahuda bölgesinde Hebron’nun batısında 24 kilometre ve Yeruşalim’in güney batısında 48 kilometre uzaklığında bulunan önemli bir duvarlı kent.
Bugün Tel ed-Duveid adlı yıkıntılardır.
İsrail’le barış antlaşmasını yapan Gibeon kentine saldıran Amoriler’in beş kralından biri Lakiş kralıydı (Yeşu 10:5).
Bu krallar yenilgiye uğradıktan sonra yakalanıp öldürüldüler. «RAB Lakiş’i İsrail’in eline verdi; ve onu ikinci gün aldı» (Yeşu 10:32).
Ülkenin bölünmesinden sonra Yahuda’nın savunulması için Rehoboam’ın güçlendirdiği kentlerden biriydi (2.Tarihler 11:5-8).
Yahuda kralı Amatsya kendisini devirmeye çalışanlardan Lakiş’e kaçtı. Oysa onu orada öldürdüler (2.Krallar 14:19).
Aşur kralı Sanherib Yahuda’ya saldırınca Yeruşalim’den önce Lakiş’e saldırdı (2.Krallar 18:13-18).

Her halde Mısır’dan yardım istemelerini önlemek amacıyla çünkü Lakiş Mısır’a giden yol üzerinde önemli bir hisardı. Yahuda kralı Tsedekiya zamanında «Babil kralı Yeruşalim’e karşı ve artakalan bütün Yahuda kentlerine karşı, Lakiş’e ve Azeka’ya karşı savaşmaktaydı; çünkü Yahuda kentleri arasında duvarlı kentler olarak bunlar kalmışlardı» (Yeremya 34:7).
Sürgünden dönenler Lakiş’e yerleşti (Nehemya 11:30).
Oysa önceki önemine erişmedi.

LİBNA:
Aklık, beyazlık demektir.
1.İsrail oğullarının çölde Rimmon-perets’den sonraki konak yeri (Sayılar 33:20,21).
Konumuyla ilgili bilgimiz yoktur.

2. Lakiş’e yakın bulunan ve önceleri Kenanlılar’a ait bir kent.
Yeşu ve ordusu kente saldırınca «kralı ile beraber bunu da RAB İsrail’in eline verdi» (Yeşu 10:30).
Yahuda bölgesinde Levililer’e verilen kentlerden biri (Yeşu 21:13).
Aşur kralı Sanherib Lakiş’ten göç edince Libna’yla savaşıyordu (2.Krallar 19:8,9).
Hisarları savunma için elverişli olmalıydı ki onu açamadı. «O gece.. RABBİN meleği çıktı ve Aşur ordugahından yüz seksen beş bin kişiyi vurdu (2.Krallar 19:35).
Mısır kralı onu tutsak götürünceye kadar ancak Yahuda’da üç ay kral kalan kötü kişi Yehoahaz’ın annesi Hamutal «Libnalı Yeremya’nın kızı» idi (2.Krallar 23:31).

LİDYA:
Başkenti Sardis (Sart) olan bu eski krallığın sınırları yüzyıllar boyunca çok değişti.
Ama aşağı yukarı Manisa ve İzmir illerini kapsadığını diyebiliriz.

Yeremya bu ülkenin halkından Mısır ordusunda paralı askerler olarak görev alanların bulunduğunu yazar: «Yay kullanan.. Ludiler çıksınlar» (Yeremya 46:9).
M.Ö. altıncı yüzyıldan kalma yazıtlarda aynı konuya değinildiği görülür (Friedrich, Kleinasiatische Denkmaeler, sayfa 122). Lidya halkı eski Hittiler’le birlikte aynı çağlarda tarihin sahnesinde bulundu.
Sart’tan Hittiler’in başkenti olan ve bügünkü Yozgat ilinde bulunan Hattuşaş kentine giden kral yolu adlı bir yol vardı.
İlk para basan ve kullanan ülke Lidya idi.

LUHİT:
Konumuyla kesin bilginin bulunmadığı Moab’da bir yokuş.
Ülkeleri yabancı ordular tarafından saldırıya uğrarken peygamber Moab halkı için «Luhit yokuşundan ağlayarak çıkıyorlar» der (Yeşaya 15:5; Yeremya 48:5).

MANASSE:
İki ayrı bölge. Adları Yusuf’un büyük oğlunun adından gelir. Adının anlamı unutturan: «Çünkü (Yusuf dedi) Tanrı bana bütün zahmetimi ve bütün babamın evini unutturdu» (Tekvin 41:51).

1. İsrail oğulları yurda girecekleri sırada daha Erden ırmağından geçmeden Ruben ve Gad oğulları Musa’dan Yazer ve Gilead ülkelerini miras olarak istediler (Sayılar 32:1-5).
Manasse kuşağının yarısı da bu isteğe katıldı:
«Musa Amoriler kralı Sihon’un ülkesini ve Başan kralı Og’un ülkesini.. Gad oğullarına, Ruben oğullarına ve Yusuf oğlu Manasse’nin yarım kuşağına verdi» (Sayılar 32:33).
Manasse’nin yarım kuşağı Gilead ülkesinden bir parçayı ve Başan ülkesinin tümünü aldı (Tesniye 3:13).
Başan Galile gölünün doğusunda ve güney doğusundaydı. Gilead bunun güneyindeydi.

2. Erden’den geçen Manasse’nin öbür yarısına Efraim’in kuzeyinde, Aşer’in güneyinde ve İssakar’ın batısındaki yöreler verildi (Yeşu 17:7-13).
Ancak o bölgedeki Megiddo ve Taanak gibi kentlerden Kenanlıları kovamadılar (Yeşu 17:11-13).

MEDEBA:
Suskunluk suyu demektir.
Amoriler kralı Sihon’un aldığı eski bir Moab kenti (Sayılar 21:29,30).
Ruben oğullarının aldığı bölgede bir kent. Ovanın yanındaydı (Yeşu 13:16).
Tarihi boyunca kah İsrail’in elinde, kah Moab’ın elinde bulunuyordu.
Yeşaya zamanında Moab’ın egemenliği altındaydı: «Moab Nebo için ve Medeba için figan ediyor» (Yeşaya 15:2).
Heşbon’un güneyinde 10 kilometre uzaklığında bulunan bugünkü Madaba.

MEMFİS:
Eski Mısır’ın önemli bir kenti. Kahire’nin kuzeyinde 16 km. uzaklığında bulunuyordu.
«Tsoan reisleri sefik oldular, Memfis reisleri aldandılar (Yeşaya 19:13).
«Mısır onları toplayacak, Memfis onları görmeyecek» (Hoşea 9:6).

Yeruşalim’in yıkılışından sonra Yahudiler’in Mısır’a göç edip oturdukları kentlerden biriydi: «Mısır ülkesinde oturan Migdol’da, Tahpanhes’te ve Memfis’te.. oturan bütün Yahudiler için Yeremya’ya şu söz geldi» (Yeremya 44:1).

MISIR:
Eski Mısırlılar Nil ırmağının getirip döktüğü kara toprağını andıran ve kara anlamındaki Kemet adını ülkelerine verirdi.
Daha sonra iki ülke anlamındaki Toui adı genellikle kullanılırdı. Yukarı Mısır Kahire’nin güneyinde Nil’in ilk çağlayana dek bütün Nil vadisini içine alırdı.
Aşağı Mısır Kahire’den Ak Deniz’e dek olan bölgeyi içine alarak Nil Deltası diye tanınan ve birçok kola ayrılan Nil’in ağzı ve çevresinden oluşurdu.
İbraniler Mısır’a Mitsraim derdi. Bu da çifte çoğul biçminde olduğundan iki ülkeye değinmiş olabilir.
Mitsraim Ham’ın oğluydu (Tekvin 10:6).
Yunanlılar Mısır’a «Aygiptos» dediler (Almanca ve İngilizce gibi diller de Yunanca adını kullanır).

Kutsal Kitap’ta Mısır’ın rolü büyüktür.
Nil’in bol suları nedeniyle başka ülkelerde kıtlık sürerken bol yiyeceğe sahip olan Mısır İbrahim’e kıtlıkta sığınacak yer oldu (Tekvin 12:10).
Yakup’un oğulları kıtlıkta oradan yiyecek sağlamaya gidince Mısır’a sattıkları kardeşleri Yusuf’la karşılaştılar. Daha sonra Yakup oğulları Mısır’a göç ettiler (Tekvin b.42-46).
Musa Mısır’da doğdu (Çıkış 2:1-10).
Tanrı Musa’nın eliyle İsrail oğullarını Mısır’dan kurtarır (Çıkış b.12-15).
Çağlar boyunca Mısır İsrail’in siyasal ilişkilerinde ağırlık kazanmaktaydı. Peygamberler halkın yöneticilerini RABBE güvenmeye çağırdığı halde onlar düşmanlarına karşı yardım için sık sık Mısır’a başvurdular.
Mısır da çeşitli kişilere sığınacak yer oldu.
En ünlüsü Rabbimiz İsa çocukken idi (Matta 2:13-15).

MİDYAN:
İbrahim’in Ketura’dan doğan oğullarından biri (Tekvin 25:1-6).
İbrahim onları hediyeler vererek daha yaşarken doğuya gönderdi. Yusuf kardeşlerince Midyaniler’e satıldı (Tekvin 37:28). Musa Midyan kahini Reul’un kızı Tsippora’yla evlendi (Çıkış 2:16-22).
Musa çöl adamı olan kayını Hobab’ın çölde İsrail halkına yol göstermesini istedi (Sayılar 10:29-32).
Moab kralı Balak ve Midyan ihtiyarları İsrail’e lanet okusun diye Balam’ı tuttular (Sayılar 22:2- 24:25).
RAB Musa’yı Midyan’dan öç almaya çağırdı (Sayılar 31:1-8).
RAB Midyan ordusunu Gideon ile küçük ordusunun eline verdi (Hakimler 7:15).
Tanrı İsrail’i kutlu kıldığı zaman «Midyan’ın develeri gelecekler; altın ve günnük getirecekler» (Yeşaya 60:6).
Midyaniler’in oturduğu yörelerin nerede olduğunu kesin olarak saptamak güçtür. İsrail’in doğusunda oturdukları bilinir (Tekvin 25:6; Hakimler 6:3).

MOAB:
Anlamı babadan.
Lut’un büyük kızının babasından olan oğlu. Bu kişinın soyundan gelen ulus ve onların oturduğu bölge (Tekvin 19:37).
Bu bölge Lut gölünün doğusunda orta yerine dökülen Arnon deresiyle güneyine dökülen Zered deresi arasındaydı. Kimi zaman Arnon’un kuzeyindeki bölgeleri de kapsardı.
Mısır’dan çıkan İsrail oğulları çölde dolaştıkları 40 yıl dolunca Moab ülkesinden geçmek için izin istediler ama verilmedi (Hakimler 11:17; Tesniye 2:9; Tesniye 23:3-6).
Moab kralı Balak Balam’ı İsrail’e lanet okumaya çağırdı (Sayılar 22:22-24).
Erden ırmağından karşıya geçmeye hazırlanan İsrail oğulları «Moab ovalarında.. kondular» (Sayılar 22:1).
Moab kralı Eglon İsrail’e 18 yıl baskı yaptı. Ehud onu öldürdü (Hakimler 3:12-30).
İsrail’de kıtlık varken Elimelek; karısı Naomi ile iki oğlunu alıp Moab’a taşındı (Rut 1:1,2).
Rut adlı Moablı bir kız, Naomi’nin oğluyla evlendi. Oğlu öldükten sonra Naomi Rut’u alıp İsrail’e döndü. İsrail’de Rut, Boaz adında bir adamla evlendi (Rut 4:9,10).
Böylece Rut, hem Davut peygamberin büyük ninesi oldu (Rut 4:13,17) hem de İsa Mesih onun soyundan geldi (Matta 1:5).
Kardeşleri Ammon oğulları kuzey doğuya doğru otlak bölgelerine göç ettilerse de Moab, türedikleri yere yakın kaldı. Sınırları, Amori oğullarının saldırısı sonucu olarak daraldı (Sayılar 21:26-30).
Benyamin oymağıyla anlaşmazsızlıkları Kral Saul’un zamanına dek devam etti (1. Samuel 14:47).
Davut’un bir savaşı Moab’ı çok ezdi (2. Samuel 8:2; 1. Tarihler 18:2).
İsrail Yahuda’dan ayr ılınca Moab, İsrail’in hükmü altına geldi ve İsrail’e büyük miktarda harç ödemek zorundaydı (2. Krallar 3:4).
Kral Ahab ölünce Moab, Ammoniler ve başka krallarla birlikte Yahuda’ya saldırdı (2. Tarihler 20).
Bu düşman kuvvetleri geri çevirmek üzere Edom ve İsrail Yahuday’la birleşti. Moab kralı, Meşa, Moab’ın büyük yıkıma uğradığını görünce (2. Krallar 3:24-26) yerine kral olacak olan oğlunu yakılan sunu olarak sundu (2. Krallar 3:27). O günden sonra Yeşaya’nın vaktine dek (M.Ö. 726) Moab’ın tarihinden az bilgi kalmıştır. O arada kaybettiği toprağa yine sahip olup Arnon’un kuzeyine düşen bölgeye yerleşmiş bulunuyordu.